سايت تفاسیر قرآنی اهل سنت به زبان فارسی

بسم الله الرحمن الرحیم 
مقام و منزلت نماز وتر

نماز وتراز جمله نماز های  سنتی مؤکده بوده  که پیامبر صلی الله علیه وسلم  بر خواندن آن  ما مسلمانان را تشویق و ترغیب نموده است .
طوریکه در حدیثی از ابوهریره(رض )  روایت گردیده : « إن الله وتر، یحب الوتر»  متفق علیه. «خداوند وتر (تنها) است و وتر را دوست دارد».
همچنان در حدیثی دیگری از حضرت علی رضی الله عنه روایت است که : خواندن نماز وتر همانند نمازهای فرض، الزامی نیست، ولیکن پیامبر صلی الله علیه وسلم  نماز وتر راخوانده و فرموده : « یا أهل القرآن أوتروا فإن الله وتر یحب الوتر»  (نسایی و ترمذی )  (ای اهل قرآن! (نماز) وتررا بخوانید؛ چراکه خداوند وتر (تنها) است و وتر را دوست دارد».

وقت نماز وتر:
وقت خواندن  نماز وتر بعد از نماز عشاء ( خفتن ) الی  طلوع فجر جایز است ولی طبق برخی از روایات خواندن نماز وتر در یک سوم آخر شب اجر بیشتری دارد.
طوریکه در حدیثی از حضرت بی بی  عایشه رضی الله عنها آمده است : « من کل اللیل قد أوتر رسول الله صلی الله علیه وسلم ، من أول اللیل و أوسطه و آخره، فانتهی وتره إلی السحر» (  متفق علیه ).
« پیامبر صلی الله علیه وسلم  در تمام شب وتر را خوانده است، در اول، وسط، و در آخر شب و وتراو به سحر منتهی می‌شد ». 
برای کسی که بیم داردکه در آخر شب نخواهد بیدارشد ، پس مستحب است که  نماز وترخویش را  در اول شب بجاء ارد ،همچنانکه برای کسی که گمان می‌کند آخرشب بیدارمی‌شود، تأخیر آن سنت است : در حدیثی از ابوقتاده رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم  به حضرت ابوبکر فرمود :
 (متی توتر) «چه وخت وتر می‌خوانی؟ » گفت : می‌خوابم (بعد بلند می‌شوم) و وتر می‌خوانم، پیامبر صلی الله علیه وسلم  به ابوبکر فرمود :«  أخذت بالحزم أو بالوثیقة » ( ابوداود ).( محکم کاری واحتیاط کردی» و به حضرت عمر فرمود :«أخذت بالقوة» «کارت همراه با قدرت و نیرو بود).
همچنان در حدیثی از حضرت عایشه رضی الله عنها  روایت است:   « کان النبی صلی الله علیه وسلم یصلی و أنا راقدة معترضة علی فراشه، فإذا أراد أن یوتر أیقظنی فأوترت» (متفق علیه). (پیامبر صلی الله علیه وسلم  نماز می‌خواند در حالیکه من روی بسترش خوابیده بودم، وقتی می‌خواست نماز وتر بخواند مرا بیدار می‌کرد ومن هم نماز وتر را می‌خواندم).
تعداد رکعات های  وتر:
کمترین رکعات نماز وتر یک رکعت است.ودلیل آن  حدیثی است کهاز ابن عمر (رض )روایت  گردیده است . « صلاة اللیل مثنی مثنی، فإذا خشی أحدکم الصبح صلی رکعة واحدة توتر له ما قد صلی» ( متفق علیه ).

(نماز شب دو رکعت دو رکعت است، پس هر گاه یکی از شما بیم آن را داشت که وقت نماز صبح فرا برسد یک رکعت نماز بخواند و با آن نمازهای قبلی‌اش را وتر کند).
همچنان جایزاست: نماز وتر، سه رکعتی یا پنج رکعتی یا هفت یا نه رکعتی خوانده شود :
ودلیل آن حدیثی است که:از حضرت عایشه رضی الله عنها روایت گردیده است :
« ما کان رسول الله صلی الله علیه وسلم یزید فی رمضان ولا فی غیره علی إحدی عشرة رکعة، یصلی أربعا فلاتسأل عن حسنهن و طولهن، ثم یصلی أربعا فلاتسأل عن حسنهن و طولهن، ثم یصلی ثلاثا » ( متفق علیه ).
( پیامبر صلی الله علیه وسلم  چه در رمضان و چه در غیر رمضان از یازده رکعت بیشتر نمی‌خواند چهار رکعت می‌خواند که از خوبی و طولانی بودن آن سؤال نکن، سپس چهار رکعت می‌خواند که از خوبی و طولانی بودن آن سؤال نکن. سپس سه رکعت می‌خواند).

همچنان در حدیثی از عایشه رضی الله عنها روایت است: « کان رسول الله صلی الله علیه وسلم یصلی من اللیل ثلاث عشرة رکعة، یوتر من ذلک بخمس لایجلس فی شی إلا فی آخرها » (مسلم).
(پیامبر صلی الله علیه وسلم ، در شب سیزده رکعت نماز می‌خواند، پنج رکعت آخر را با یک سلام وتر می‌خواند. تنها در رکعت آخر آن (برای تشهد) می‌نشست). 
ودر حدیثی دیگری از عایشه رضی الله عنها روایت است :« کنا نعد له   صلی الله علیه وسلم سواکه و طهوره، فیبعثه الله ما شاء أن یبعثه من اللیل فیتسوک و یتوضا، و یصلی تسع رکعات لایجلس فیها إلا فی الثامنة، فیذکر الله و یحمده و یدعوه، ثم ینهض ولایسلم، ثم یقوم فیصلی التاسعة، ثم یقعد فیذکر الله و یحمده و یدعوه، ثم یسلم تسلیما یسمعنا، ثم یصلی رکعتین بعدما یسلم و هو قاعد، تلک إحدی عشرة رکعة یا بنی، فلما أسن نبی الله صلی الله علیه وسلم  و أخذ اللحم أوتر بسبع، و صنع فی الرکعتین مثل صنیعه الأول، فتلک تسع یا بنی » ( مسلم و نسایی ).
(ما سواک و آب وضوءی پیامبر صلی الله علیه وسلم  را آماده می‌کردیم، پس خداوند شب هنگام هر وقت که می‌خواست او را بیدار می‌کرد، سواک می‌زد و وضوء می‌گرفت و نه رکعت نماز می‌خواند، که در هیچکدام از آنها نمی‌نشست مگر در رکعت هشتم، به ذکر و ستایش خدا می‌پرداخت و دعا می‌کرد. سپس بدون آنکه سلام بدهد بلند می‌شد و رکعت نهم را می‌خواند. سپس می‌نشست و به ذکر و ستایش خدا می‌پرداخت و دعا می‌کرد، و طوری سلام می‌داد که ما را می‌شنواند. سپس به حالت نشسته دو رکعت نماز می‌خواند. فرزندم! این یازده رکعت، وقتی پیامبر صلی الله علیه وسلم  مسن شد و بدنش سنگین گردید وتر را هفت رکعت خواند و دو رکعت را مانند حالت قبل نشسته می‌خواند. فرزندم! این نُه رکعت شد).
طریقه خواندن نماز وتر:
اول: خواندن نماز وتر در سه رکعتی:
ترتیب خواندن نماز وتر در سه رکعتی  بشرح ذیل میباشد :
طریقه اول:
 دو رکعت بخواند وبعد از دو رکعت  سلام دهد، بعدا یک رکعت دیگر بخواند و سلام دهد. (در هر کدام باید تشهد بخواند بعد سلام داد).

طریقه دوم:
به ترتیب است که هر سه رکعت را باهم و با یک تشهد بخواند. یعنی ابتدا دو رکعت بخواند و بدون آنکه در رکعت دو تشهد بخواند، بلند شده و یک رکعت دیگر خوانده و اینبار تشهد می خواند و سلام می دهد.
در این روش مستحب است تا در رکعت اول سوره ی (اعلی) و دررکعت دوم سوره ی (کافرون) و رکعت سوم ،سوره ی (اخلاص) خوانده شود.
طوریکه این حکم در حدیثی  از ابن عباس رضی الله عنه بشرح ذیل فورمولبندی گردیده  است : « کان رسول الله صلی الله علیه وسلم یقرأ فی الوتر سبٍح اسم ربک الأعلی، و قل یا أیها الکافرون، و قل هو الله أحد فی رکعة رکعة » ( پیامبر صلی الله علیه وسلم در نماز وتر در هر رکعت یکی از سوره‌های (سبح اسم ربک الأعلی) و (قل یا أیها الکافرون) و (قل هو الله أحد) را می‌خواند ) .( نسایی (461).
بنابراین اگر کسی خواست تا نماز وتر  را به ترتیب سه رکعتی میخواند ، نباید همانند نماز مغرب در رکعت دو تشهد بخواند و بعدا برای رکعت سوم بلند شود، زیرا پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «لا توتروا بثلاث تشبهوا المغرب». نماز وتر را سه رکعتی را بگونه ای مخوانید که با نماز مغرب شبیه کرده باشید.حاکم ( 1 / 304 ) والبیهقی ( 3 / 31 ). 
 اما در این دو روش، روش اول افضلتر است. (وتفصیل آنرا در صفحه 208 کتاب فقه السنة للنساء از شیخ ابن عثیمین،مطالعه فرماید .)
کیفیت خواندن نماز وتر نزد احناف:
ولی ناگفته نماند که : طریقه خواند نماز وترنزد  احناف مانند کیفیت  خواندن نماز مغرب (شام)  میباشد که تفصیل در ذیل ارایه خواهد شد .
 اما مذاهب دیگر از جمله  ( شافعی ، مالکی و حنبلی ) به این شکل می خوانند که یا با یک رکعت و یک تشهد می خوانند و یا دو رکعت می خوانند و بعد از آن یک رکعت می خواند با یک تشهد . و یا سه  رکعت می خوانند با یک جلسه تشهد در آخر آن ( یعنی در رکعت دوم برای تشهد نمی نشیند ) یا می تواند سه رکعت بخواند با یک تشهد.
الطحاوی از أنس نقل می کند که او گفته  است ( الوتر ثلاث ركعات ) . و همچنین از ثابت نقل می کند که می گوید : « صلى بی أنس الوتر أنا عن یمینه و أم ولده خلفنا ثلاث ركعات لم یسلم إلا فی آخرهن(و در ادامه از فعل عمر رضی الله عنه نقل می کند که ،
( گوینده مسرور است ) بلند شد ( فصلى بنا ثلاث ركعات لم یسلم إلا فی آخرهـن». 
دوم: خواندن نماز وتر در پنج رکعتی:
اگر کسی خواست نماز وتر را پنج رکعتی بخواند می تواند آنرابترتیب ذیل انجام دهد :
مستحب و افضل آنست تا هر پنج رکعت را با یک تشهد بخواند. یعنی فقط در رکعت پنجم برای تشهد می نشیند و در انتها یعنی رکعت آخر تشهد خوانده و سلام دهد.
دراین مورد میتوان به حدیثی که از بی بی  عایشه رضی الله عنها روایت گردیده است استدلال نمود: « کان رسول الله صلی الله علیه وسلم یصلی من اللیل ثلاث عشرة رکعة، یوتر من ذلک بخمس لایجلس فی شی إلا فی آخرها » «پیامبر صلی الله علیه وسلم، در شب سیزده رکعت نماز می‌خواند، پنج رکعت آخر را با یک سلام وتر می‌خواند. تنها در رکعت آخر آن (برای تشهد) می‌نشست». مسلم (737).

 سوم: خواندن نماز وتر در هفت ویا نه رکعتی:
اما اگر کسی میخواهد نماز وتر  را(  هفت رکعتی )  ویا ( نو رکعتی )  بخواند طریقه خواندن آن بصورت ذیل است:
پس از هر دو رکعت، او برای تشهد ننشیند و بلکه برای رکعت بعدی بلند شده، ولی در یک رکعت ماقبل آخر، تشهد بخواند ولی سلام ندهد، سپس برای رکعت آخر بلند شده و باز تشهد بخواند و سلام دهد، و این روش مسنون است، زیرا از عایشه رضی الله عنه روایت است : « کنا نعد له   صلی الله علیه وسلم سواکه و طهوره، فیبعثه الله ما شاء أن یبعثه من اللیل فیتسوک و یتوضا، و یصلی تسع رکعات لایجلس فیها إلا فی الثامنة، فیذکر الله و یحمده و یدعوه، ثم ینهض ولایسلم، ثم یقوم فیصلی التاسعة، ثم یقعد فیذکر الله و یحمده و یدعوه، ثم یسلم تسلیما یسمعنا، ثم یصلی رکعتین بعدما یسلم و هو قاعد، تلک إحدی عشرة رکعة یا بنی، فلما أسن نبی الله صلی الله علیه وسلم و أخذ اللحم أوتر بسبع، و صنع فی الرکعتین مثل صنیعه الأول، فتلک تسع یا بنی» «ما سواک و آب وضوءی پیامبر صلی الله علیه وسلم را آماده می‌کردیم، پس خداوند شب هنگام هر وقت که می‌خواست او را بیدار می‌کرد، سواک می‌زد و وضوء می‌گرفت و نه رکعت نماز می‌خواند، که در هیچکدام از آنها نمی‌نشست مگر در رکعت هشتم، به ذکر و ستایش خدا می‌پرداخت و دعا می‌کرد. سپس بدون آنکه سلام بدهد بلند می‌شد و رکعت نهم را می‌خواند. سپس می‌نشست و به ذکر و ستایش خدا می‌پرداخت و دعا می‌کرد، و طوری سلام می‌داد که ما را می‌شنواند. سپس به حالت نشسته دو رکعت نماز می‌خواند. فرزندم! این یازده رکعت، وقتی پیامبر صلی الله علیه وسلم مسن شد و بدنش سنگین گردید وتر را هفت رکعت خواند و دو رکعت را مانند حالت قبل نشسته می‌خواند. فرزندم! این نُه رکعت شد». مسلم (746).
یادداشت :
ابن عثیمین رحمه الله در مورد نماز وتر هفت رکعتی گفته: « (افضل آنست که) هفت رکعت پشت سر هم خوانده شود و فقط در رکعت آخر آن برای تشهد نشست و سلام داد».(فقه السنة للنساء؛ ابن عثیمین، صفحه  208).

خواننده محترم :
در ضمن میخواهم یکبار دیگر توضیح بدارم که نماز وتر هیچ تفاوتی با دیگر نمازها نداشته ، فقط زمان آن بعد از نماز عشاء اغاز میشود والی قبل از نماز صبح ادامه دارد ، اما دیر خواندن نماز وتر افضلتر است.وطوریکه گفتیم نماز وتر( یک رکعتی یا سه رکعتی  یا پنج رکعتی و یا هفت و یا نه رکعتی ) خوانده میشود ، و نیز می توان در نماز وتر و در رکعت آخر بعد از برخواستن از رکوع، قنوت خواند. ولی مداومت بر خواندن قنوت در نماز وتر سنت نیست، یعنی لازم نیست تا در نماز قنوت هر شب، قنوت خواند.

روش پیامبراسلام  در خواندن دعای قنوت:
رسول الله صلی الله علیه و سلم  گهگاهی درنماز وتر قنوت میخواند (روایت ابن نصر و دارقطنی). کلمه احیاناً را به کار بردیم، زیرا آنهایی که وتر پیامبرصلی الله علیه وسلم  را نقل کرده اند، ذکری از قنوت به میان نیاورده اند که اگر چنین چیزی به صورت مداوم انجام میگرفت به هیچوجه همه آنان را ذکر آن غفلت نمی ورزید ند. فقط ابی ابن کعب قنوت وتر را از رسول الله صلی الله علیه وسلم نقل کرده اند که این خود دلیل این میباشد که رسول الله صلی الله علیه وسلم احیاناً در وتر قنوت خوانده است. و میتوان نتیجه گرفت که قنوت در وتر واجب نیست و رأی جمهورعلماء نیز همین است.
چنانکه از احناف. ابن الهمام در «فتح القدیر»، (1/306) بدان اعتراف نموده است که این نشانگر انصاف و بی تعصب بودن ایشان است. و آن را قبل از رکوع قرار میداد (روایت ابوداود و نسائی).

رسول الله صلی الله علیه و سلم  به حسن بن علی آموخت که در پایان قرائت، در وتر، این دعا را بخواند:
«اللّهمّ! اهدنی فیمن هدیت، و عافنی فی من عافیت، و تولّنی فی من تولّیت، و بارک لی فیما أعطیت، وقنی شرّ ما قضیت، (ف) إنّک تقضی ولایقضی علیک (و) إنّه لایذلّ من والیت (ولایعزّ من عادیت) تبارکت ربّنا و تعالیت (لامنجا منک إلاّ إلیک» روایت ابن خزیمه). ( خداوندا مرا جزء کسانی قرار بده که آنها را هدایت کرده‌ای، و مرا جزء کسانی قرار بده که آنان را عافیت داده‌ای، و مرا جزء آنانی قرار ده که دوست خود قرار داده‌ای، و در آنچه که به من عطا کرده‌ای برکت ده، و از شر آنچه که مقدر کرده‌ای مرا محفوظ بدار، چون تو قضاوت می‌کنی و بر تو حکم کرده نمی‌شود، و کسی را که تو دوست بداری خوار نمی‌گردد. خداوندا! دارای برکات بسیار و در ذات و صفاتت بلند مرتبه هستی). 

نماز وتر با جماعت :
در مورد اینکه چرا نماز وتر صرف درماه   مبارک رمضان بصورت جماعت خوانده میشود  ودر سایر ماه ها بطور انفردی ادا میگردد باید گفت  ؟
در ابتدای امر که پیامبر صلی الله علیه وسلم نماز تراویح می خواندند، ایشان روز اول به مسجد رفتند و نماز تراویح و بعد از آن نماز وتر خواندند، در شب دوم وقتی که به مسجد رفتند تا نماز تراویح و وتر خویش را بخوانند، اصحاب به ایشان اقتدا نمودند و با ایشان نماز شب خواندند، در شب سوم پیامبر صلی الله علیه وسلم بیرون نیامدند و در منزل نماز خواندند وقتی که از ایشان علت را جویا شدند، جواب فرمودند : ترسیدم که نماز شب بر شما واجب شود.

اما با وفات پیامبر صلی الله علیه وسلم ، در حقیقت ترس از واجب شدن نماز تراویح ( و وتربعد از آن) باقی نماند زیرا با فوت پیامبر صلی الله علیه وسلم در حقیقت وحی قطع می شود و تشریع احکام پایان می پذیرد، لذا اصحاب پیامبر صلی الله علیه وسلم در زمان عمرابن خطاب رضی الله عنه تصمیم گرفتند تا نماز تراویح خود را بصورت جماعت در مسجد بخوانند (مانند شب دومی که پیامبر صلی الله علیه وسلم نماز شب را در مسجد و با اصحاب خواندند) از آن زمان به بعد، مسلمانان شبهای رمضان نماز تراویح را بصورت جماعت در مساجد می خوانند.
ولی باید توجه داشت که نماز تراویح مخصوص شبهای رمضان است نه بقیه ماههای سال و پیامبر صلی الله علیه وسلم فقط در این ماه تراویح خواندند و لذا ما نیز به ایشان و به اصحاب ایشان اقتدا می کنیم و فقط شبهای رمضان تراویح می خوانیم، از سویی نماز وتر را معمولا در شبهای رمضان بعد از تراویح می خوانند یعنی در حقیقت نماز تراویح و وتر در رمضان با هم و پشت سرهم خوانده می شوند، از این رو هم تراویح و هم وتر که پشت سرهم هستند بصورت جماعت خوانده می شوند، و این جماعت خواندن تراویح و وتر در شبهای رمضان واجب نیست، بلکه مستحب است.

امام نووی رحمه الله می گوید:
« جماعت خواندن نوافل تشریع نشده است بجـز نماز عیدین و کسوف و خسوف و استسقاء و همینطور تراویح و وتر بعد از تراویح. اما جماعت در بقیه ی نوافل مانند نمازهای سنت رواتب و ضحی (چاشت) و نوافل مطلق تشریع نشده، یعنی مستحب نیست، اما اگر بصورت جماعت خوانده شود جایز است».«المجموع » (3/548)‏.
خلاصه اینکه چون پیامبر صلی الله علیه وسلم  (یک شب) و اصحاب رضی الله عنهم ( بعد از وفات ایشان) نماز تراویح و وتر بعد از آن را فقط در رمضان بصورت جماعت خوانده اند، لذا ما نیز به تبعیت از آنها فقط شبهای رمضان نماز تراویح و وتر بعد از آنرا بصورت جماعت برگزار می کنیم ، هرچند که جماعت خواندن تراویح و وتر بعد از آن واجب نیست. و بعد از رمضان چون نماز تراویح تشریع نشده و تراویح خاص شبهای رمضان است، لذا با پایان ماه رمضان جماعت خواندن تراویح هم تمام می شود ولی نماز وتر باقی می ماند و سنت آنست که نماز وتر را انفرادی خواند و اگر می بینیم که در رمضان وتر جماعت خوانده می شود به سبب آن بود که پشت سر نماز تراویح خوانده می شد و چون تراویح بصورت جماعت خوانده می شود، وتر بعد از آن نیز به تبعیت از آن جماعت خوانده می شود.
 بعبارتی اصل در خواندن نماز وتر، خواندن آن بصورت انفرادی است؛ چنانکه سنت هم اینست که انفرادی خوانده شود، ولی چون در رمضان پشت سر تراویح خوانده می شود و اصل در تراویح بر استحباب جماعت خواندن آن است، وتر نیز در رمضان حکم آنرا به خود می گیرد و همراه تراویح بصورت جماعت خوانده می شود و با اتمام تراویح در شبهای رمضان، باز (نماز وتر) به اصل خود که همان انفرادی خواندن است باز می گردد.

قضای نماز وتر:
طوریکه قبلآ یاد اور شدیم  بهترین وقت برای خواندن نماز وتر؛ یک سوم باقی مانده شب است، اما بهرحال نماز وتر را میتوان  بعد از پایان نماز عشاء تا نزدیک به آذان صبح بجاء اورد،اما اگر کسی به علت خوابیدن ویاهم  فراموش کردن نماز وترش را نخواند، در آنصورت هرگاه از خواب بیدار شد یا بیاد آورد، می تواند ، در هر وقتی که باشد، حتی در صبح ، نماز وترش را قضاء کند، به دلیل حدیث ابوسعید خدری رضی الله عنه که میفرماید : «من نام عن الوتر أو نسیه، فلیصل اذا اصبح أو ذکره». ( ترمذی (465) و ابوداود (1431) و ابن ماجه (1188) و صحیح است.
یعنی: «هرکس در وقت نماز وتر خوابید و یا فراموش کرد، هرگاه از خواب بیدار شد یا بیادش آمد آنرا بخواند».
برخی از علماء  میگویند  وقت قضای وتر، همان وقت نماز ضحی (چاشت) است،یعنی از هنگام طلوع آفتاب  به اندازه ی ‏ارتفاع یک نیزه   که تقریبا ده دقیقه الی یک ربع بعد از آغاز طلوع است، تا تقریبا ده دقیقه قبل از آذان ‏ظهر . و این وقت نماز ضحی یا چاشت بود که وقت قضای نماز وتر نیز می باشد.‏
و دلیل آن این فرموده پیامبر صلی الله علیه وسلم است که می فرماید:« من نام عن حزبه أو عن شیء منه ، فقرأه فیما بین صلاة ‏الفجر وصلاة الظهر ، کُتِبَ له کأنما قرأه من اللیل ». (روایت مسلم ).
یعنی: «اگر کسی نتوانست بدلیل خواب ماندن حزب مقررش یا قسمتی از آن را در شب بخواند، آن را در فاصله نمازهای صبح و ظهر بخواند، بمنزله اینست که آن را در شب خوانده است».
ودرحدیث عایشه رضی الله عنها میخوانیم :« کان إذا نام من اللیل أو مرض صلی من النهار ثِنْتَی عشرة رکعة »‏‏. (روایت مسلم . ) ( پیامبر صلی الله علیه وسلم هرگاه بدلیل  اینکه خوابشان می برد و یا مرضی داشتند ( و نمی توانستند نماز شب را بخوانند)،  دوازده رکعت نماز را در روز می خواندند.
و این بدین سبب بود که پیامبر صلی الله علیه وسلم سیزده رکعت نماز شب می خواندند، و اگر می‏خواستند  در روز قضا نمایند بصورت زوج قضا می کردند یعنی دوازده رکعت.‏
و اما قرائت در نماز وتر؛ ایشان در هر رکعت سوره ی فاتحه و سوره ای کوتاهی از قرآن را (بعد از آن) می خواندند.
ولی  بهتر است قضا ء نماز وتر بصورت دو رکعتی دو رکعتی بجاء اورده شود، طوریکه حدیثی پیامبر صلی  صلی الله علیه وسلم در مورد صراحت دارد : « صلاة اللیل والنهار مثنی ‏مثنی ». (أحمد وأبو داود وترمذی ونسائی وابن ماجه ).یعنی: نماز (سنت) شب و روز دوتا دوتا است.(یعنی دو رکعت دو رکعت).
امام بخاری میفرماید :باب آنچه که در مورد (نماز) سنت آمده، بصورت دو دو (دو رکعت دو رکعت) ‏است.و آنرا از عمار وأبوذر وأنس ‏وجابر بن زید وعکرمه وزهری رضی الله عنهم ذکر می کند.
و ‏همچنین یحیی بن سعید انصاری می گوید:ندیده ام فقهای دیارمان را مگر اینکه بعد از هر دو رکعت از ‏‏(نماز سنت) روز سلام می دادند.‏و برای اینکه قضا اداء را نقل می کند.‏
و اگر کسی (احیانا) چهار رکعت نماز بخواند و یک سلام دهد، این کار وی رد نخواهد شد.
 و در اینجا نکته ی مهمی مفید فایده است و آن اینکه؛ خواندن نماز وتر بعد از طلوع فجر و بعد از آذان صبح.
عالم شهیر جهان اسلام ابن عبد البر رحمه الله (أبو عمر يوسف بن عبد الله النمري المعروف بابن عبد البر (368 هـ - 463 هـ ) می گوید:علماء  در مورد نماز وتر بعد از فجر که هنوز به صبح وصل نشده است، اختلاف کرده اند.بعضی از آنها می گویند:هرگاه صبح رسید وقت نماز وتر تمام شده است و بعد از روشن شدن و رسیدن صبح نماز وتر خوانده نمی شود،و این قول ابن عمر وعطاء ونخعی ‏وسعید بن جبیر ، وثوری وإسحاق بن راهویه وأبو حنیفة وأصحاب وی است بجز اینکه امام صاحب ابوحنیفه می گوید:هرگاه فجر طلوع کرد در اینصورت وقت نماز وتر تمام شده است و قضای آن بر او واجب است،زیرا نزد امام  ابوحنیفه وتر واجب است.
 و کسانی که آخر وقت نماز وتر را طلوع فجر(غیر صادق) می دانند دلیل خود را این فرموده پیامبر صلی الله علیه وسلم در حدیث ابن عمر ذکر کرده اند که:«  ‏فإذا خشیت الصبح فأوتر بواحدة . » یعنی: اگر ترسیدی که صبح برسد ،پس یک رکعت وتر بخوان.
و نیز دلیل آنرا، آنچه که عبد الرزاق (در مصنف خود) وغیراو از ابن جریج از سلیمان بن موسی از نافع از ابن ‏عمر ذکر کرده اند که می گوید:« من صلی اللیل فلیجعل آخر صلاته وترا ، فإن رسول الله صلی الله علیه وسلم ‏أمر بذلک ».( یعنی: هر کس نماز شب خواند،پس آخرین نماز خود را وتر (فرد) قرار دهد زیرا رسول الله صلی الله علیه وسلم بدان امر فرمودند.
پس هرگاه فجر شد،در اینصورت نماز شب و وتر نمی مانند،زیرا رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند:« أوتروا قبل ‏الفجر». یعنی: قبل از طلوع فجر نماز وتر بخوانید. 
درعوض برخی دیگر از علماء  گفته اند: 
وقت نماز وتر ما بین نماز عشاء تا نماز صبح (طلوع فجر صادق-‌ سپیده ‌دم‌) است. و از کسانیکه بعد از طلوع فجر(غیر صادق) وتر خوانده اند؛ عباده ‏وابن عباس وأبو درداء وحذیفه وابن مسعود وعائشه رضی الله عنهم هستند و از ابن عمر نیز روایت شده است و همچنین مالک وشافعی وأحمد بن حنبل وأبو ثور بر این رای هستند و همگی آنها می گویند: وتر خوانده می شود تا زمانیکه به صبح وصل نشده باشد.(یعنی آذان صبح نشده باشد). 
و نیز ابن عبد البر رحمه الله می گوید: علمای سلف و خلف بعد از آنها در آخر وقت نماز وتر اختلاف کرده اند. البته بعد از اجماع آنها بر اینکه اول وقت وتر بعد از نماز عشاء است و نیز تمام شب در آن وتر خوانده می شود تا اینکه صبح روشن می شود بنابراین اخر نماز شب نیز است.
برخی از علماء  گفته اند:
 نماز وتر بعد از طلوع فجر خوانده نمی شود زیرا وقت نماز وتر از بعد از نماز عشاء تا طلوع فجر است و هرگاه فجر طلوع کرد نماز وتر باقی نمی ماند.
و برخی دیگر گفته اند که نماز وتر تا زمانیکه هنوز آذان صبح فرا نرسیده است و به صبح وصل نشده باشد (یعنی فجر صادق طلوع نکرده باشد) نماز وتر باقی مانده است و چنانکه به صبح رسید(آذان صبح داده شد) نماز وتر خوانده نمی شود.و این قول از ابن مسعود وابن عباس وعباده بن صامت وأبی الدرداء وحذیفه وعائشه روایت شده است. و نیز مالک وشافعی وأحمد بن حنبل وأبی ثور وإسحاق بر این رای هستند. 
و این رای ارجح نزد من (عبد الرحمن بن عبد الله السحیم ) است، زیرا من ندیده ام که بر قولی که این صحابه هستند بقیه صحابه با آن مخالفت کرده باشند.
و اجماع آن صحابه بر این دلالت دارد که معنی حدیث در مراعات طلوع فجر که هنوز به نماز صبح وصل نشده است، می باشد. 
و نیز احتمال می رود آن برای کسی باشد که بر آن اعتماد کرده است و اما کسی که خواب بر وی غلبه می کند تا زمانیکه صبح می رسد و برایش ممکن است تا نزدیک به صبح و قبل از طلوع آفتاب نماز وتر بخواند از آنچه که ازخطاب (حدیث) متوجه آن می شود، و الله تعالی رای صواب را توفیق داده است و موافق آنست و نیز امام مالک رحمه الله به این معنی (از حدیث) اشاره کرده اند.
یادداشت:
آیا ترک نماز وتر جایز است؟ 
علماء  اهل سنت بر آنعده کسانیکه نماز وتررا بصورت مطلق ترک می کنند سخت بر خورد مینمایند ، امام احمد بن حنبل  و شیخ الإسلام ابن تیمیة حتی شهادت و گواهی دادن این شخص را انکار و غیر قابل قبول می داننـد.
نماز وتر نزد احناف:
نماز وتر نزد امام صاحب ابوحنیفه و رأی مختار ابن تیمیه  ، واجب میباشد ، ولی  بر طبق رای اکثر علماء، حتی شاگردان قریب امام صاحب ابوحنیفه (امام ابویوسف و امام محمد) نماز وتر سنت مؤکده میباشد ، ولی  رای راجح اینست که نماز وتر سنت مؤکده می باشد،طوریکه  پیامبر صلی الله علیه وسلم حتی در سفر نیز آنرا ترک نه نموده .
روش خواندن نماز وتر درنزد احناف
از نظر فقه حنفی نماز وتر سه رکعت است، روش خواندنش بترتیب است   :که سه رکعت نماز وتر نیت کند، بعد از رکعت دوم در قعده نشسته التحیات را بخواند، سپس بدون اینکه سلام دهد برای رکعت سوم بلند شده در رکعت سوم سوره فاتحه و سوره ای دیگر خوانده تکبیر گفته دستها را تا گوشها بلند کند و بعد دستها را پائین آورده مانند حالت قیام ببندد و دعای قنوت را بخواند و بعد رکوع کرده نمازش را تمام کند.
همانگونه که خدمت خوانندگان محترم بعرض رسانیدیم دعای قنوت قبل از رکوع خوانده شود و هنگام خواندن دعای قنوت دستها باید بسته باشند. (محمود الفتاوی، جلد 1، صفحه 183 )
دلایل واجب بودن نماز وتر نزد احناف :
علمای احناف دلایل ذیل را از احادیثی نبوی در واجب بودن نماز وتر استدلال می اورند:
1- عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا عَنْ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ اجْعَلُوا آخِرَ صَلَاتِكُمْ بِاللَّيْلِ وِتْرًا» (رواه الشیخان)، (ادلة الحنفیة، صفحه 205) (از عبدالله بن عمر رضی الله عنهما از پیغمبر صلی الله علیه و سلم روایت است که فرمود: آخرین نمازتان را در شب نماز وتر قرار دهید.)
2- عَنْ أَبِي سَعِيدٍ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ أَوْتِرُوا قَبْلَ أَنْ تُصْبِحُوا» (رواه الجماعة الا البخاری)، (ادلة الحنفیة، صفحه 205). ( از ابی سعید رضی الله عنه روایت است که پیغمبر صلی الله علیه و سلم فرمود: وتر بخوانید قبل از اینکه صبح کنید.)

3-عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُرَيْدَةَ عَنْ أَبِيهِ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ الْوِتْرُ حَقٌّ فَمَنْ لَمْ يُوتِرْ فَلَيْسَ مِنَّا الْوِتْرُ حَقٌّ فَمَنْ لَمْ يُوتِرْ فَلَيْسَ مِنَّا الْوِتْرُ حَقٌّ فَمَنْ لَمْ يُوتِرْ فَلَيْسَ مِنَّا» سنن أبي داود – (4 / 202) مسند أحمد – (46 / 493) السنن الكبرى للبيهقي – (2 / 470) المستدرك على الصحيحين للحاكم – (3 / 166) و قال « هذا حديث صحيح » « وأبو المنيب العتكي مروزي ثقة يجمع حديثه) .( از بریده روایت است که شنیدم از رسول الله صلی الله علیه و سلم که می فرمود: وتر ثابت است، کسی که وتر نکرد از ما نیست، وتر ثابت است، کسی که وتر نکرد از ما نیست، وتر ثابت است، کسی که وتر نکرد از ما نیست. (حاکم در المستدرک این حدیث را صحیح قرار داده است).
علماء احناف میفرمایند که :در این احادیث رسول الله صلی الله علیه و سلم به خواندن نماز وتر أمر نموده است، و أمر برای وجوب است، لذا حکم وفتوای امام صاحب ابوحنیفه همین میباشد که : نماز وتر واجب است.
تعداد رکعت های نماز وتر نزد احناف :
1- در حدیثی از عبدالله بن عباس روایت است که نزد رسول الله صلی الله علیه و سلم خوابید، پس آنحضرت بیدار شد و مسواک زد و وضو گرفت در حالیکه می فرمود: « إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لَآيَاتٍ لِأُولِي الْأَلْبَابِ » این آیات را خواند، تا اینکه سوره را تمام کرد، سپس برخاست و دو رکعت خواند، و قیام و رکوع و سجده را در این دو رکعت طولانی کرد، سپس برگشت و خوابید تا اینکه دَم از دهان خارج کرد، سپس این کار را سه مرتبه با شش رکعت انجام داد، هر مرتبه مسواک می زد و وضو می گرفت، و این آیات را می خواند، « ثُمَّ أَوْتَرَ بِثَلَاثٍ» سپس با سه رکعت وتر خواند، آنگاه موذن اذان گفت و به نماز خارج شد، در حالی که می فرمود: « اللَّهُمَّ اجْعَلْ فِي قَلْبِي نُورًا وَفِي لِسَانِي نُورًا وَاجْعَلْ فِي سَمْعِي نُورًا وَاجْعَلْ فِي بَصَرِي نُورًا وَاجْعَلْ مِنْ خَلْفِي نُورًا وَمِنْ أَمَامِي نُورًا وَاجْعَلْ مِنْ فَوْقِي نُورًا وَمِنْ تَحْتِي نُورًا اللَّهُمَّ أَعْطِنِي نُورًا» . (صحيح مسلم (4 / 159)، (ادلة الحنفیة، صفحه207 ) .
2-عَنْ أُبَيِّ بْنِ كَعْبٍ قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقْرَأُ فِي الرَّكْعَةِ الْأُولَى مِنْ الْوِتْرِ بِسَبِّحْ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى وَفِي الثَّانِيَةِ بِقُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ وَفِي الثَّالِثَةِ بِقُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ (سنن النسائي – (6 / 201) از ابی بن کعب روایت است که فرمودند: رسول الله صلی الله علیه و سلم در رکعت اول وتر «سَبِّحْ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى »، و در رکعت دوم «قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ»  ، و در رکعت سوم« قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» را می خواند.
قنوت قبل از رکوع خوانده می شود:
1- عَنْ أُبَيِّ بْنِ كَعْبٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ يُوتِرُ فَيَقْنُتُ قَبْلَ الرُّكُوعِ» (سنن ابن ماجه  (4 / 24)، (و اسناده صحیح، ادلة الحنفیة، صفحه211) از ابی بن کعب روایت است که رسول الله صلی الله علیه و سلم وتر می خواند و قبل از رکوع قنوت می خواند.
رفع یدین وقت خواندن قنوت در وتر:
 درمورد رفع الیدن قبل از دعاقنوت در نماز وتر میتوان به احادیثی ذیل  استناد نمود :
1 -عن عبد الرحمن بن الأسود ، عن أبيه ، عن عبد الله ، أنه كان يقرأ في آخر ركعة من الوتر «قل هو الله أحد» ثم يرفع يديه ويقنت قبل الركعة» . قال البخاري : هذه الأحاديث كلها صحيحة عن رسول الله صلى الله عليه وسلم ، لا يخالف بعضها بعضا ، وليس فيها تضاد لأنها في مواطن مختلفة ( رفع اليدين للبخاري  (1 / 92)، (و اسناده صحیح، ادلة الحنفیة، ص212)
عبدالرحمن بن اسود از پدرش (اسود) از عبدالله روایت کرده که او در آخرین رکعت وتر قل هو الله أحد را می خواند، سپس دو دست خود را بلند می کرد و قبل از رکوع دعا می خواند.
2- عَنْ إِبْرَاهِيمَ النَّخَعِيِّ قَالَ: « تُرْفَعُ الْأَيْدِي فِي سَبْعِ مَوَاطِنَ: فِي افْتِتَاحِ الصَّلَاةِ , وَفِي التَّكْبِيرِ لِلْقُنُوتِ فِي الْوِتْرِ , وَفِي الْعِيدَيْنِ , وَعِنْدَ اسْتِلَامِ الْحَجَرِ , وَعَلَى الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ , وَبِجُمْعٍ وَعَرَفَاتٍ , وَعِنْدَ الْمَقَامَيْنِ عِنْدَ الْجَمْرَتَيْنِ » (شرح معاني الآثار – (2 / 178)، (و اسناده صحیح، ادلة الحنفیة، صفحه 212) و (الآثار لأبي يوسف – (1 / 105).
ابراهیم نخعی می فرماید: در هفت جا دستها بلند کرده می شوند: در افتتاح نماز، و در تکبیر قنوت در وتر، و در دوعید، و وقت استلام حجر الاسود، و بر صفا و مروة، و به مزدلفة و عرفات، و وقت دوجمرة (اولی و وسطی).
در هر سه رکعت وتر فاتحه و سوره خوانده می شود
1- عَنْ عَائِشَةَ رضى الله عنها أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- كَانَ يُوتِرُ بِثَلاَثٍ يَقْرَأُ فِى الرَّكْعَةِ الأُولَى بِ ( سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الأَعْلَى) وَفِى الثَّانِيَةِ ( قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ) وَفِى الثَّالِثَةِ ( قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ) وَ (قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ) وَ (قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ) (سنن الدارقطني (4 / 380) و ایضا رواه الحاکم و قال: هذا حديث صحيح على شرط الشيخين ، ولم يخرجاه » (المستدرك على الصحيحين للحاكم – (3 / 164) (ادلة الحنفیة، صفحه212 و قال رواه اصحاب السنن الأربعة و الحاکم، و قال: علی شرط الشیخین) .
( از عایشه رضی الله عنها روایت است که رسول الله صلی الله علیه و سلم با سه رکعت وتر می خواند، در رکعت اول سَبِّحْ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى، و در رکعت دوم قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ ، و در رکعت سوم  ( قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ) وَ (قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ) وَ (قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ) را می خواند. )
در نماز صبح قنوت خوانده نمی شود
1- عَنْ أَبِي مَالِكٍ الْأَشْجَعِيِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي يَا أَبَةِ إِنَّكَ قَدْ صَلَّيْتَ خَلْفَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَأَبِي بَكْرٍ وَعُمَرَ وَعُثْمَانَ وَعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ هَا هُنَا بِالْكُوفَةِ نَحْوًا مِنْ خَمْسِ سِنِينَ أَكَانُوا يَقْنُتُونَ قَالَ أَيْ بُنَيَّ مُحْدَثٌ» قَالَ أَبُو عِيسَى هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ وَالْعَمَلُ عَلَيْهِ عِنْدَ أَكْثَرِ أَهْلِ الْعِلْمِ (سنن الترمذي – (2 / 169).از ابی مالک اشجعی روایت است که به پدرم گفتم: ای پدر من، همانا تو پشت سر رسول الله صلی الله علیه و سلم و ابوبکر و عمر و عثمان و علی بن ابی طالب اینجا در کوفه به اندازه ی پنج سال نماز خواندی، آیا قنوت می خواندند گفت: ای پسرک من کاری نوپیدا است. ابوعیسی (امام ترمذی) می فرماید: این حدیث حسن و صحیح است و نزد اکثر اهل علم عمل بر همین است.
2- عن أبي هريرة ، أن النبي صلى الله عليه وسلم لم يكن يقنت إلا أن يدعو لقوم على قوم ، فإذا أراد أن يدعو على قوم أو يدعو لقوم ، قنت حين يرفع رأسه من الركعة الثانية من صلاة الفجر» (صحيح ابن خزيمة – (4 / 244 ) از ابو هریرة روایت است که پیغمبر صلی الله علیه و سلم در نماز دعا نمی کرد، مگر اینکه برای قومی یا بر قومی دعا کند، وقتی که می خواست برای قومی یا بر قومی دعا کند، زمانی که سرش را از رکعت دوم در نماز صبح بلند می کرد دعا می کرد.
دعای قنوت
در کتب احادیث دعای قنوت با الفاظ مختلف روایت شده است، مجموعه همه روایات و الفاظ مشترک آنها الفاظ زیر هستند: «اللَّهُمَّ إِنَّا نَسْتَعِينُكَ ، وَنَسْتَغْفِرُكَ ، وَ نُومِنُ بِکَ وَ نَتَوَکَلُ عَلَیکَ وَنُثْنِي عَلَيْكَ الْخَيْرَ وَ نَشکُرُکَ وَلا نَكْفُرُكَ ، وَنَخْلَعُ وَنَتْرُكُ مَنْ يَفْجُرُكَ ، اللَّهُمَّ إِيَّاكَ نَعْبُدُ ، وَلَكَ نُصَلِّي وَنَسْجُدُ ، وَإِلَيْكَ نَسْعَى وَنَخْفِدُ ، وَنَرْجُو رَحْمَتَكَ ، وَنَخْشَى عَذَابَكَ ، إِنَّ عَذَابَكَ بِالْكُفَّارِ مُلْحِقٌ »( شرح السنة للبغوي – (1 / 466)، (مصنف ابن أبي شيبة – (2 / 200)، (السنن الكبرى للبيهقي – (2 / 211)(مصنف عبدالرزاق) و کتب حدیث دیگر.( ای الله همانا ما از تو کمک می طلبیم و از تو بخشش می طبیم و به تو ایمان می آوریم و بر تو توکل می کنیم و تو را بهترین ستایش می کنیم و شکر تو را بجای می آوریم و به تو کفر نمی ورزیم و می گذاریم و ترک می کنیم کسی را که نافرمانی تو را کند، ای الله فقط تو را عبادت می کنیم و برای تو نماز می خوانیم و سجده می کنیم و به سوی تو می شتابیم و می طلبیم و امید داریم رحمت تورا و از عذاب تو می  ترسیم همانا عذاب تو به کفار خواهد رسید.(نماز اهل السنة والجماعت، مولانا محمد الیاس گهمن، صفحه 121 ).

فهرست موضعات :
- مقدمه
- وقت نماز وتــر
-تعداد رکعات ها ی  وتـر
- طریقه خواندن نماز وتر
- اول: خواندن نماز وتــر در سه رکعتی
- دوم: خواندن نماز وتر در پنج رکعتی
- سوم: خواندن نماز وتر در هفت ویا نو رکعتی
- روش پیامبراسلام  در خواندن دعای قنوت:
- نماز وتر با جماعت  
- قضای نماز وتر
- نماز وتر نزد احناف
- روش خواندن نماز وتر درنزد احناف
- دلایل واجب بودن نماز وتر نزد احناف 
- تعداد رکعت های نماز وتر نزد احناف 
- قنوت قبل از رکوع خوانده می شود
- رفع یدین وقت خواندن قنوت در وتر
- در هر سه رکعت وتر فاتحه و سوره خوانده می شود
- دعای قنوت

مقام ومنزلت نماز وتـر
تـتـبـع ، نـگارش و نوشته از:
الحـاج امیـن الـدیـن  « سعـیـدی – سعید افغانی »
وداکتر صلاح الدین « سعید ی – سعـید افغانـی »

ادرس ارتباطی :
 saidafghani@hotmail.com 

   strategicstudies@yahoo.com

شما نيز نظري براي اين مطلب ارسال نماييد:

متن شما

نام

آدرس سایت

ایمیل

کد امنیتی

ارسال نظر خصوصی فقط برای نویسنده

ذخیره مشخصات